چهارشنبه، پنجم خرداد ماه، مهندس چیت چیان، وزیر نیرو، در جمع مدیران ارشد بخش آب کشور گفته است: “حیات و ممات ایران، به اجرای موفق طرح تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی وابسته است.”

طرح تعادل بخشی چیست و تاکید وزیر نیرو در گره زدن حیات ایران به این طرح چیست؟! این شدت و حدت، نوعی تعارف اداری است یا از یک واقعیت جدی حکایت می کند؟

برای پاسخ به این سوال، اجازه دهید، وضعیت آب های زیرزمینی و داستان طرح تعادل بخشی را به اجمال مرور کنیم!

در حال حاضر به طور متوسط بالغ بر ۵۵ درصد آب مورد نیاز ایران در بخش ­های شرب، کشاورزی و صنعت از منابع آب های زیرزمینی تامین می شود. این در حالیست که در بخش هایی از کشور وابستگی به این منابع تا ۹۰درصد نیز، افزایش می یابد. در دهه­ های اخیر به دلیل عدم توجه کافی به حفاظت و بهره برداری اصولی از این منابع، تعادل و پایداری آب­ های زیرزمینی به هم خورده است تا آن جا که این منابع در معرض خطر نابودی کامل قرار گرفته­ اند. برداشت بیش از حد موجب شده است تا سطح آب در بسیاری از آبخوان­ های کشور، سالانه در حال افت و سقوط باشد و چشمه­ ها، قنوات، چاه­ ها، رودخانه­ ها وتالاب­ های متعددی خشک شوند. به طور متوسط ظرف ده سال گذشته، ۴۰ درصد آبدهی منابع آب زیرزمینی کاهش یافته است. به تبع این امر، باغات و مزارع زیادی در جای جای کشور خشک شده ­اند. به عنوان نمونه در سال­های اخیر، سالیانه۷۰۰۰ هکتار از باغات پسته خشک شده است. افت کیفی منابع آب زیرزمینی و نیز حرکت آب­ های شور به سمت آب­ های شیرین، فرونشست زمین، از بین رفتن مخازن طبیعی آب­ های زیرزمینی و آسیب دیدن تاسیسات زیربنایی مستقر در دشت­ های کشور، افزایش مصرف انرژی به دلیل افزایش عمق سطح ایستابی، مهاجرت مردم و حاشیه نشینی در اطراف شهرهای بزرگ، به خطر افتادن امنیت سیاسی کشور علاوه بر امنیت غذایی؛ همه و همه معضلاتی است که بدنبال اضافه برداشت از آب­ های زیرزمینی، گریبان گیر بسیاری از نقاط کشور شده است.

طرح احیاء و تعادل بخشی آب های زیرزمینی، اقدامات همه جانبه برای خروج از وضع موجود

بر اساس مصوبات پانزدهمین جلسه شورای عالی آب در شهریور ماه ۹۳، مقرر گردیـد تا طـرحـی جامع برای تغییر زیربنایی روند فعلی و حرکت به سوی تعادل بخشـی بین منابع و مصـارف آب­ هــای زیر زمینی تدوین گردد. خروجی این مصوبه، طرح جامع “احیاء و تعادل بخشی آب­ های زیرزمینی” است که در پی آن است تا ابتدا، در طول برنامه ششم توسعه، کل اضافه برداشت­ ها را از این منابع حیاتی متوقف ساخته و سپس در یک روند جبرانی، ظرف ۲۰ سال، میزان کسری تجمعی در دهه­ های اخیر را پوشش دهد.

این طرح مشتمل بر ۱۵ پروژه است که ۱۱ پروژه آن توسط وزارت نیرو، سه پروژه توسط وزارت جهاد کشاورزی و یک پروژه بوسیله سازمان زمین شناسی کشور انجام می­شود.

عناوین پروژه های تعریف شده در طرح احیاء و تعادل بخشی منابع آب زیر زمینی

۱ – ایجاد و استقرار تشکل­ های آب بران و واگذاری حفاظت از آب به تشکل­ های مردمی

۲- اطلاع رسانی، آموزش و فرهنگ سازی

۳- حفر چاه­ های پیزومتری در دشت­ های کشور و تجهیز آن­ ها و نصب تجهیزات اندازه گیری منابع آب بر روی پیزومترها و چاه ­های اکتشافی

۴-تهیه بیلان و بانک اطلاعاتی ۶۰۹ محدوده های مطالعاتی به صورت بر خط

 ۵-پهنه بندی و بررسی مخاطرات ناشی از فرونشست زمین

۶-ایجاد و استقرار بازارهای محلی آب در کشور

۷- به روز نمودن سند ملی آب

۸- خرید چاه­ های کم بازده کشاورزی برای تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی

۹- ساماندهی شرکت­ های حفار و نصب دستگاه های GPS بر روی دستگاه­ های حفاری

۱۰- جایگزینی پساب با چاه ­های کشاورزی در دشت­ های ممنوعه

۱۱- تقویت و استقرار گروه ­های گشت و بازرسی در سراسر کشور

۱۲- تهیه و نصب کنتورهای حجمی و هوشمند آب و برق، ایجاد سامانه پایش و کنترل برداشت از چاه­ ها

۱۳- کنترل، نظارت و مسلوب المنفعه نمودن چاه­ های فاقد پروانه مضر به مصالح عمومی

۱۴- اجرای پروژه ­های تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب در دشت ­های ممنوعه

۱۵- مطالعه و اجرای پروژه­ های آبخیز داری

آنچه مشخص است آنکه به انجام رساندن این اقدامات، با پیچیدگی های اجتماعی، اقتصادی و فنی مواجه است و تنها یک اراده اساسی، عزم ملی و مشارکت و سرمایه اجتماعی قوی می­تواند امید به انجام موفق این پروژه­ها را در افق طرح ترسیم نماید.

اینک کشور، دستگاه­ های متولی آب، متخصصان و علاقه مندان حوزه­ های آبی در معرض یک وظیفه تاریخی قرار گرفته اند. وظیفه­ ای که می تواند به برگرداندن تعادل به آب های زیرزمینی و ادامه حیات به این پهنه از جغرافیا بیانجامد

و یا …

                                                                        محمد جواد سمیعی-مدیرعامل مهندسین مشاور آبانگاه